Opvoedvraag: hoe creëer je behulpzame kinderen?

Wie behulpzame kinderen wil, moet ze van jongs af aan laten meedraaien in het huishouden. Dat schrijft de Amerikaanse wetenschapsjournalist Michaeleen Doucleff in haar boek Jagen, verzamelen, opvoeden. Ze zag dat de Maya’s in Mexico hun peuters altijd verwelkomen tijdens het koken, ook al leidt het tot extra troep. Zoals bij veel opvoedkwesties geldt ook hier: makkelijker gezegd dan gedaan. Want hoe verleidelijk is het om zoonlief af te wimpelen (‘Ga jij maar even Buurman & Buurman kijken, dan klutst papa deze eieren zonder dat alles vies wordt’)? Zeker als je deze les van Doucleff nét iets te laat tot je neemt. Hoe leer je kinderen om behulpzaam te zijn?

Dit zeggen de deskundigen

Uit meerdere onderzoeken blijkt dat kinderen intrinsiek gemotiveerd zijn om anderen te helpen. In zijn TEDx-praatje toont Harvard-hoogleraar ontwikkelingspsychologie Felix Warneken video’s waarin te zien is hoe dreumesen op hun korte beentjes hem uit zichzelf te hulp schieten als hij iets liet vallen of een deur niet open krijgt. ‘De algemene opvatting is dat kinderen egocentrisch zijn en dat de maatschappij ze moet trainen om altruïstisch te worden. Dit beeld klopt niet’, zegt Warneken.

Een kind wil dus graag assisteren. Het is voor ouders alleen moeilijk om dit altijd goed te begeleiden. ‘Hoezeer we als ouders het belang van onafhankelijkheid van onze kinderen begrijpen, er zijn innerlijke krachten die dat tegenwerken’, schrijven Adele Faber en Elaine Mazlish in How2Talk2Kids. Het is namelijk sneller als je zélf even de ramen lapt. Gaat een jong kind aan de slag met een sopje, dan vraagt het om een flinke dosis zelfbeheersing om niet te gaan bijsturen. Volgens de How2Talk2kids-filosofie moeten ouders zich beperken tot de voorzichtige formulering: ‘Soms helpt het als…’ Zodat een kind zich niet tekort voelt schieten. Dus: ‘Soms helpt het als je eerst je handen afdroogt en daarna de kraan goed dicht draait.’

Behulpzaam zijn draait natuurlijk om veel meer dan enkel het huishouden. ‘Het gaat erom hoe jij je als ouder opstelt in het dagelijks leven’, zegt orthopedagoog Monique Albeda. ‘Als jij de buurvrouw te hulp schiet die met een zware tas zeult, dan geef je het goede voorbeeld’, aldus Albeda.

Hoe pak je het aan?

Wie een ouder kind om hulp vraagt, kan vaak rekenen op gemopper. ‘Ouders vinden dit soms lastig, terwijl het er een beetje bij hoort, zegt Albeda. ‘Uiteindelijk gaat het erom of het klusje wordt gedaan of niet.’ Wordt een hulpverzoek niet direct ingewilligd? Word dan niet boos, maar draai je even om. ‘Vaak heeft het brein even verwerkingstijd nodig en gebeurt het alsnog.’ Het kan ook helpen om je kind een gevoel van zelfbeschikking te geven. ‘Zeg: zaterdag ga ik wassen dus dan moet alles in de wasmand zitten.’

Creëer specialisten, door taken te delegeren zoals butler Carson en kok Mrs. Patmore dat doen in het kostuumdrama Downtown Abbey, adviseert de Amerikaanse Meagan Francis, co-host van de podcast The Mom Hour, in een blog. Nou zijn kinderen natuurlijk geen bedienden en woont de gemiddelde familie niet in een kapitaal landhuis, maar het is overzichtelijk als iedereen een eigen verantwoordelijkheid heeft. Het ene kind doet de vaatwasser, de ander pakt de stofzuiger en de derde maakt het halletje elke dag netjes.

‘Bij kleuters kunnen ouders er een wedstrijdje van maken: wie kan van deze afstand kleding in de wasmand gooien? Of deze kant van de auto heel snel poetsen?’, adviseert Albeda. ‘Maak het leuk: het kind dat kookt, mag ook bepalen wat er wordt gegeten. Wordt de tafel vlug afgeruimd? Dan is er die avond tijd voor een extra boekje.’

In een gezin met meerdere kinderen kun je slim gebruik maken van de roedelfunctie: oudere kinderen hebben meer rechten én plichten. ‘Ik herinner me een peuterspeelzaal waar de 3-jarigen een pet op kregen van de opruimpolitie. Alle 2,5 jarigen in de groep wilden dat ook graag.’ Op die manier wordt meehelpen iets om naar uit te kijken.